To, czy dziecko posługuje się prawą czy lewą ręką jest uzależnione od lateralizacji, która jest ważnym elementem w rozwoju dziecka. Proces lateralizacji jest związany ze względną przewagą rozwoju obu półkul mózgowych. Funkcjonalna przewaga jednej półkuli mózgowej nad drugą ma swoje uzasadnienie w rozwoju filogenetycznym człowieka, kształtuje się natomiast w rozwoju osobniczym (ontogenetycznym). Ze względu na fakt krzyżowania się większości szlaków nerwowych, drogi nerwowe z prawej strony ciała docierają do lewej półkuli, a z lewej strony ciała do półkuli prawej. Zatem funkcjonalnej dominacji prawej strony ciała (głównie ręki) odpowiada dominacja lewej półkuli mózgowej. Rozwój lateralizacji zależy również od oddziaływań środowiska, które w sposób zamierzony  i niezamierzony wpływa na kształtowanie się przewagi stronnej u dziecka.
Rodzaje lateralizacji:

• lateralizację   prawostronną -    przejawia się   dominacją   prawej ręki, oka i nogi (świadczy  o dominacji lewej półkuli mózgu).
• lateralizację lewostronną - w wykonywaniu czynności dominuje lewa ręka, noga  i lewe  oko (co świadczy o dominującej roli prawej półkuli mózgu),
• lateralizację   skrzyżowaną   (niejednorodną)  -   polega  ona  na    wyraźnej   czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a   po  obu  stronach  ciała: można więc spotkać dzieci leworęczne, ale prawooczne i prawonożne.
• lateralizację  nie ustaloną  czyli  słabą – spotkać  ją można  gdy  nie  ma  ustalonej  dominacji poszczególnych   narządów  ruchu  i  zmysłu.  Przejawia  się  oburęcznością,      obuocznością   i obunożnością

Praworęczność u dzieci ustala się zwykle ok. 2- 3 roku życia, natomiast leworęczność   w wieku 3-4 lat. Proces lateralizacji powinien się zakończyć w wieku szkolnym.
Leworęczność jeszcze w niedalekiej przeszłości uchodziła za niepożądany, a nawet wstydliwy objaw, znamionujący odchylenie od normy. Dziś już wiemy, że należy respektować indywidualność wszystkich dzieci- także dziecka leworęcznego.
Pamiętamy, że dziecko jest podmiotem wszelkich oddziaływań wychowawczych.

W wieku przedszkolnym, który jest tak ważny dla przygotowania dziecka do szkoły, powinny zostać rozwiązane zasadnicze problemy dotyczące leworęczności. Decyzja, czy dziecko będzie posługiwało się prawą, czy lewą, jest podejmowana z końcem okresu przedszkolnego i opiera się na dłuższej obserwacji. Dzieci z lewostronną lateralizacją mają o wiele więcej problemów z nauką pisania niż ich praworęczni rówieśnicy. Wkładają o wiele więcej wysiłku w naukę pisania, a efekty są czasem niezadowalające, toteż prowadzi to niekiedy do zniechęcenia się tych dzieci do nauki pisania. Nauczyciel i rodzic aby umożliwić dziecku leworęcznemu dobry start w szkole, powinni przestrzegać pewnych zasad. M. Bogdanowicz wymienia następujące zasady: 

                                                                        

1.Właściwa postawa wobec leworęczności.
Leworęczność  należy traktować jako  naturalne  zjawisko jak  praworęczność, nie  wolno przestawiać dziecka leworęcznego na  siłę   na prawą  rękę. Należy mu stworzyć atmosferę do nauki,  nie  może ono czuć się  gorsze, gdyż wtedy traci wiarę we  własne możliwości. Rodzice   i  nauczyciele winni akceptować dziecko takie jakie jest,  nie dawać  mu  odczuć, że jest  inne. Wtedy będzie ono  miało odpowiednie warunki do rozwoju.
2. Wczesna diagnoza dziecka leworęcznego.
Proces lateralizacji kończy się w wieku szkolnym, toteż diagnozy należy dokonać w wieku    5- 6 lat. Obejmuje ona lateralizację, rozwój motoryki, orientację w schemacie własnego ciała      i  w  przestrzeni. Ocenia się również poziom  rozwoju  umysłowego.
3. Trafna  diagnoza co do postępowania z  dzieckiem leworęcznym.
Przy podejmowaniu takich decyzji  przestrzegamy zasady nie przeuczania dzieci:
o  lewostronnie  zlateralizowanych,   o oburęcznych i leworęcznych,  o mało sprawnych motorycznie, o opóźnionych w rozwoju umysłowym,  o nie akceptujących prób przeuczania.
4. Prawidłowa postawa ciała dziecka leworęcznego podczas pisania.
Duży wysiłek jaki dzieci wkładają w naukę pisania, nadmierne napięcie mięśni  powoduje, że są one  przygarbione, schylają  głowę zbyt  nisko lub  ją  przekrzywiają.
Prawidłowa postawa to:
o obie stopy oparte o podłogę,  przedramiona o stół, plecy proste, o tułów nie może opierać się o ławkę.
Dziecko nie może mieć sąsiada z lewej strony ławki, gdyż ogranicza to swobodę pisania lewej ręki.  Najlepiej  gdy  światło  pada  na  zeszyt  z  góry  lub  z  prawej  strony.
5. Właściwe ułożenie zeszytu.
Zeszyt leży na ławce na lewo od osi ciała piszącego dziecka, w pewnej odległości od dolnego brzegu ławki. Ułożony jest na stole ukośnie, lewy górny róg skierowany jest do góry, prawy ku dołowi. Takie ułożenie pozwala na wzrokową kontrolę pisanego tekstu, dziecko nie zasłania sobie ręką.
6. Przybór do pisania.
Należy zwracać szczególną uwagę na pochylenie przyboru do pisania.  Dłoń opiera się o blat stołu, palce lewej ręki przesuwają się w prawo zawsze pod linią. W ten sposób pismo  zabezpieczone jest przed rozmazywaniem.
W początkowym etapie nauki pisania bardzo dobrze jest  stosować ołówek.
7. Organizacja ruchów pisania.
W całym procesie wyrabiania u dziecka właściwych nawyków podczas pisania ważne jest:
o dbanie o prawidłowe zapisywanie liter,  o trening w zakresie płynnego przesuwania ręki od lewej do prawej strony zeszytu.
8. Ćwiczenia odprężające.
Ten rodzaj ćwiczeń jest niezbędny, jest formą relaksu. Praktykuje się np. rysowanie kresek      w różnych kierunkach, kiedy dziecko stoi i w sposób nieskrępowany trzyma ołówek. Zapobiega się w ten sposób kurczowemu  trzymaniu przyboru do pisania. Ręka się odpręża            w nadgarstku "trzepanie dłonią", bądź też zmienia się napięcie mięśniowe z postępującym rozprężeniem "ściśnięcie palców i otwarcie".

 

Zasady i zalecenia dla rodziców

1. Dziecko leworęczne traktować normalnie, wzmacniać wrodzoną lateralizację.
2. Zapoznać się z podstawowymi zasadami metodycznymi dotyczącymi nauki pisania                          i   rysowania.
3. Wyposażyć dziecko w przyrząd do pisania i nauczyć dziecko prawidłowo go trzymać.
4. Prowadzić ćwiczenia przygotowujące do pisania np. po śladzie, folii, na wielkich arkuszach papieru.
5. Uatrakcyjniać ćwiczenia.
6. Wprowadzać krótkie przerwy, ćwiczenia odprężające, nie pozwalać na przepisywanie zbyt długich tekstów.
7. Współpracować z nauczycielem uczącym.
8. Stworzyć atmosferę akceptacji dziecka leworęcznego.

Pomoc dzieciom leworęcznym w przygotowaniu do nauki szkolnej jest im bardzo potrzebna. Już w wieku przedszkolnym należy angażować dziecko w różne ćwiczenia  i zabawy.

 

Propozycje zabaw i ćwiczeń przygotowujących dziecko leworęczne  lub  oburęczne                                          do pisania:

1. Ćwiczenia poprawiające sprawność ruchową  całego ciała:

 

• zabawy rzutne i skoczne: gra w klasy, zabawy ze   skakanką, gra w piłkę;
• ćwiczenia na równoważni;
• zabawy rytmiczne;

 

II.  Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk:

 

• ćwiczenia kończyn górnych:
  • • wymachy w górę w przód – jedną ręką, dwoma rękami;
    • wymachy rąk wyprostowanych;
    • podnoszenie i opuszczanie rąk wyprostowanych w górę, w dół;
• krążenie kończyn:
  • • krążenie wyprostowanej ręki;
    • krążenie przedramienia;
  • ruchy obu kończyn na przemian:
    • ruchy obu rąk ugiętych w łokciach i nadgarstkach przed sobą;
    • ruchy rąk z dłońmi rozchylonymi na boki;
    • ruchy rąk w kierunku ust;
    • krzyżowanie ramion w górze, za głową;

 

 III.  Ćwiczenia dłoni:

 

• wymachy dłońmi;
• krążenie dłońmi;
• ćwiczenia dwóch dłoni;
• ćwiczenia dłoni i pięści;

 

  IV. Ćwiczenia palców:

• kiwanie palcami;
• krążenie palców;
• pocieranie o siebie palcami;
• przebieranie palcami;
• stukanie palcami;
• składanie i rozkładanie palców;
• układanie modeli z palców;

 

 V. Ćwiczenia poprawiające precyzję ruchów rąk:

 

• zabawy manipulacyjne:   nawlekanie koralików,  przyszywanie guzików, przewlekanie sznurka przez dziurki, ugniatanie kuleczek z papieru i plasteliny, wycinanie papieru,  wydzieranki;
• zabawy konstrukcyjne:  budowanie z drewnianych klocków, mały architekt;
• zabawy dydaktyczne: puzzle, układanki,  mozaika geometryczna;
• zajęcia plastyczne: modelowanie w glinie i plastelinie, malowanie palcem, malowanie pęczkiem waty,  rysowanie za pomocą różnych narzędzi;

 

VI.   Ćwiczenia regulujące napięcie mięśniowe rąk:

 

• kreślenie wzorów na tackach z piaskiem, kaszą;
• malowanie palcem farbą na dużych arkuszach;
• wykonywanie ćwiczeń grafomotorycznych (np. wg Tymichowej) w płaszczyźnie pionowej;
• wykonywanie ćwiczeń grafomotorycznych w płaszczyźnie poziomej w pozycji  stojącej nad stołem;
• zabawy  z  wodą – pryskanie  wodą,  strzepywanie  rąk  z  wody.

 

VII. Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane  z kierunkiem pisma:

 

• utrwalenie kierunku ruchu ręki od lewej do prawej strony – rysowanie szlaczków, kontynuowanie linii i rysunków zaczynających się od lewej strony, układanie sekwencji od lewej strony;
• kreślenie linii pionowych z góry na dół;
• rysowanie kół niezgodnie z ruchem wskazówek zegara;
• uświadomienie  kierunków  prawo – lewo w  schemacie  własnego  ciała.

 

VIII.  Ćwiczenia usprawniające koordynację   wzrokowo-ruchową:

 

• zamalowywanie obrazków;
• kalkowanie rysunków;
• obrysowanie przedmiotów i rysowanie z użyciem szablonów;
•  rysowanie po śladzie;
•  rysowanie „od ręki” linii, szlaczków, figur geometrycznych bez liniatury  i w liniaturze;
•  odwzorowywanie rysunków;
•  rzucanie do celu, majsterkowanie;
•  łączenie  punktów;
•  malowanie  palcami;
•  łączenie  figur  geometrycznych;
•  wypełnianie  pędzlem  i  farbą  konturów. 

IX.  Ćwiczenia kształtujące świadomość w schemacie ciała i orientację w przestrzeni: 

• uświadomienie schematu własnego ciała – wskazywanie lewej i prawej strony ciała, dotykanie naprzemienne (lewy łokieć, prawe kolano, prawy łokieć prawe kolano, prawa dłoń, lewa stopa, lewa dłoń, lewa stopa);

•  obrysowywanie części ciała i ich nazywanie,
•  chodzenie po liniach prostych, krzywych i łamanych,
•  chwytanie piłki raz lewą raz prawą ręką,
•  wybijanie rytmu nogami o podłogę, na bębenku,
• wybijanie rytmu prawą ręką, prawą nogą, lewą ręką, lewą nogą, prawą ręką, lewą nogą, lewą ręką, prawą nogą.

 

            Wszystkie ćwiczenia powinny być przeprowadzane systematycznie, bo tylko wtedy przyniosą oczekiwane rezultaty. Opisane powyżej wskazania dotyczące pisania lewą ręką są ważne i warto zwrócić na nie uwagę, gdyż pozwolą one dziecku szybciej opanować technikę pisania. Pracując z dziećmi leworęcznymi możemy spotkać się z wieloma trudnościami, ale pracując systematycznie wg wyżej wymienionych wskazówek możemy pomóc szybciej  pokonać dziecku trudności związane z jego leworęcznością. Wśród tych wszystkich zasad jedna jest najważniejsza – dziecko ma prawo do wyboru ręki, którą chce się posługiwać. Największą szkodą jest przestawianie dziecka na „siłę” na prawą stronę. Pamiętajmy, że dzieci leworęczne bardzo  często są zdolne i umieją sobie poradzić ze swoimi problemami.

Rodzice wychowujący dziecko leworęczne mają wiele możliwości, by ułatwić mu życie. Należy dać  dziecku szansę  na  pomyślną  i  szczęśliwą przyszłość.                                                                    Jeśli będziemy mądrze wspierać i aktywnie uczestniczyć w rozwoju i dorastaniu dziecka, wówczas wyrośnie ono na wartościowego człowieka, postrzegającego siebie jako osobę wyjątkową i szczególną.

 

LITERATURA:
1.  M. Bogdanowicz M. "Trudności dziecka leworęcznego", "Wychowanie w przedszkolu 1989, nr 9                                                                                                                                                                2.   M. Bogdanowicz, "Leworęczność u dzieci"  Warszawa 1989
3.   M. Dmochowska, "Zanim dziecko zacznie pisać"  Warszawa 1973
 

Opracowała:  JUSTYNA  GAWRON